Mau rākau: A kaitiaki tonu o te Māori toa

I roto i ngā tau, kua huri te aronga o te mau rākau mai i te whawhai ki te whakaako i ngā uara Māori me te tiaki i ngā tikanga. He mea nui te mau rākau ki te whakaako i ngā mātāpono o te manaakitanga, te kaitiakitanga, me te whanaungatanga. Ko tēnei huringa i āwhina i te mau rākau ki te ora tonu, ahakoa ngā pēhitanga o te whakaekenga.

I roto i ngā tau tata nei, kua kite i te aranga ake anō o te mau rākau, e whakahaeretia ana hei mahi hākinakina, hei huarahi whakapakari tinana, me te huarahi ki te ako i te ahurea Māori. Ko tēnei aranga ake e whakaatu ana i te hiahia o te tangata ki te hono anō ki ō rātou pakiaka ahurea me te whakapakari i te tinana me te hinengaro.

Ngā tikanga me ngā mātāpono o te mau rākau

Ko te mau rākau ehara i te mahi whawhai noa iho. He mahi e whakaatu ana i ngā uara me ngā tikanga Māori. Ko tētahi o ngā mātāpono matua ko te ‘ihi’, arā ko te kaha o te wairua. E whakapono ana ngā kaiwhakaako mau rākau ko te ihi te pūtake o te kaha o te kaihāpai rākau.

Ko te ‘wehi’ tētahi atu mātāpono nui, e kōrero ana mō te mana me te kaha o te tangata. E whakaatu ana te wehi i te kaha o te tinana me te hinengaro o te kaihāpai rākau. Ko te ‘wana’ te mātāpono tuatoru, e kōrero ana mō te hihiri me te koa o te tangata i a ia e mau rākau ana.

I tua atu i ēnei mātāpono, ko te mau rākau e whakaako ana i ngā tikanga o te manaaki, te whanaungatanga, me te kaitiakitanga. Ko te manaaki e kōrero ana mō te tiaki i ētahi atu, ko te whanaungatanga mō te hononga ki ētahi atu, ā, ko te kaitiakitanga mō te tiaki i te taiao me ngā tikanga.

E ai ki a Tāmati Kruger, he tohunga mau rākau, “Ko te mau rākau ehara i te mea mō te whawhai anake. He huarahi ki te whakapakari i te tinana, te hinengaro, me te wairua. E ako ana tātou ki te tiaki i a tātou anō, i ō tātou whānau, me tō tātou taiao.”

Ngā momo rākau me ō rātou whakamahinga

He maha ngā momo rākau e whakamahia ana i roto i te mau rākau, ia mea me tōna ake tikanga me tōna whakamahinga. Ko te taiaha tētahi o ngā rākau tino rongonui. He rākau roa, he māmā, ā, e whakamahia ana mō te whawhai tawhiti me te patu tata.

Ko te patu he rākau poto, he taumaha, e whakamahia ana mō te whawhai tata. He maha ngā momo patu, pērā i te patu onewa (he kōhatu te take) me te patu parāoa (he wheua tohorā te take).

Ko te mere tētahi atu rākau rongonui. He rite ki te patu engari he poto ake, he taumaha ake. E whakamahia ana te mere mō te whawhai tata, ā, he tohu rangatira hoki.

Ko te tewhatewha he rākau ōrite ki te patu engari he roa ake. E whakamahia ana hei patu me hei tokotoko rangatira. Ko te tewhatewha e whakamahia ana hoki hei tohu whakahaere i ngā ope taua.

E ai ki a Hemi Taiapa, he kaiwhakaako mau rākau, “Ko ia rākau he kōrero tōna, he hītori tōna. I te wā e ako ana tātou ki te whakamahi i ēnei rākau, e ako ana hoki tātou i ngā kōrero me ngā tikanga e hāngai ana ki ia rākau.”

Te akoranga me te whakangungu i te mau rākau

Ko te ako i te mau rākau he mahi uaua, e hiahia ana ki te kaha, te manawaroa, me te ngākau titikaha. Ko te akoranga e tīmata ana ki ngā tikanga tūāpapa, pērā i te tū tika me te neke tika. Ko ēnei mea e whakatakoto ana i te tūāpapa mō ngā mahi uaua ake.

Ko te whakangungu e aro ana ki te whakapakari i te tinana me te hinengaro. Ko ngā mahi whakapakari tinana e whai wāhi ana ki te oma, te peke, me te whakapakari kaha. Ko te whakapakari hinengaro e whai wāhi ana ki te ako i ngā karakia, ngā waiata, me ngā kōrero tuku iho.

Ko te ako i ngā nekehanga o ia rākau tētahi wāhanga nui o te whakangungu. E tīmata ana tēnei ki ngā nekehanga tūāpapa, ā, ka haere ki ngā nekehanga uaua ake. Ko te whakarite i ēnei nekehanga ki te wairua tika tētahi wāhanga nui o te ako.

E ai ki a Rangi Matamua, he tohunga mau rākau, “Ko te mau rākau ehara i te mea mō te tinana anake. Ko tōna tino wāhi kei roto i te hinengaro me te wairua. Me ako te tangata ki te honohono i ēnei wāhanga e toru kia tino pai ai tana mahi.”

Te wāhi o te mau rākau i roto i te ao hurihuri

Ahakoa he mahi tawhito, kei te kite tonu i te mau rākau e whai wāhi ana i roto i te ao hurihuri. Kei te whakamahia te mau rākau hei huarahi ki te whakaako i ngā tamariki me ngā rangatahi i ngā tikanga Māori me te hītori o Aotearoa. Kei te kite hoki i te whakamahinga o te mau rākau hei huarahi whakapakari tinana me te whakaora hinengaro.

I roto i ngā kura, kei te whakaurua te mau rākau ki ngā hōtaka ako hei wāhanga o te mātauranga Māori. E whakaako ana tēnei i ngā ākonga i ngā tikanga Māori me te hītori o Aotearoa i roto i tētahi horopaki whakahihiri, whakangahau hoki.

Kei te whakamahia hoki te mau rākau hei huarahi whakaora hinengaro mō ngā tāngata e pāngia ana e te mate hinengaro, pērā i te pōuri me te āwangawanga. Ko te arotahi ki te tinana me te wairua e āwhina ana i ngā tāngata ki te whakaora i ō rātou hinengaro.

E ai ki a Dr. Hinemoa Elder, he tohunga hauora hinengaro Māori, “Ko te mau rākau he huarahi whai take ki te whakaora i te hinengaro. E whakaako ana i te tangata ki te whakaaro pai mō tōna tinana, ki te whakapakari i tōna hinengaro, me te hono anō ki tōna ahurea.”

Te whakakotahitanga o te mau rākau ki te ao whānui

Kei te kite i te mau rākau e whai wāhi ana ki te ao whānui. Kua tīmata ētahi kaiwhakaako ki te kawe i te mau rākau ki tāwāhi, e whakaako ana i ngā tāngata o iwi kē i ngā tikanga me ngā mahi o tēnei mahi toa Māori.

I tua atu i tēnei, kua tīmata ētahi kaiwhakaako ki te whakakotahi i ngā āhuatanga o te mau rākau ki ētahi atu mahi toa o te ao, pērā i te karate me te aikido. Ko tēnei whakakotahitanga e whakaatu ana i te uara o te mau rākau ki te ao whānui.

Ko tētahi atu āhuatanga o te whakakotahitanga ko te whakamahinga o te hangarau hou ki te whakaako i te mau rākau. Kua tīmata ētahi kaiwhakaako ki te whakamahi i ngā ataata me ngā akoranga ipurangi hei āwhina i te hunga e hiahia ana ki te ako i te mau rākau engari kāore e taea te haere ki ngā akoranga ā-tinana.

E ai ki a Tame Iti, he kaiwhakaako mau rākau rongonui, “Ko te mau rākau he taonga nō Aotearoa engari he mea mō te ao katoa. E whakaako ana tātou i ngā tikanga me ngā mahi o te mau rākau ki ngā tāngata o te ao whānui, e whakaatu ana i te uara o tō tātou ahurea ki te ao.”

Te anamata o te mau rākau

Ko te anamata o te mau rākau e kitea ana he mea whakahihiri. I te mea e kaha ake ana te hiahia o ngā tāngata ki te hono anō ki ō rātou ahurea me te whakapakari i ō rātou tinana me ō rātou hinengaro, e kitea ana te mau rākau hei huarahi pai ki te whakatutuki i ēnei hiahia.

Ko tētahi o ngā wero nui mō te mau rākau ko te pupuri i tōna tūturutanga i te wā e urutau ana ki te ao hurihuri. Me whai huarahi ngā kaiwhakaako ki te pupuri i ngā tikanga me ngā mātāpono taketake o te mau rākau i te wā e whakahāngai ana i ngā akoranga ki ngā hiahia o te hunga ako o ēnei rā.

Ko tētahi atu wero ko te whakawhānui ake i te mōhiotanga mō te mau rākau ki waho atu o Aotearoa. Ahakoa kua tīmata tēnei mahi, he mahi nui tonu kei mua i te aroaro ki te whakaatu i te uara o te mau rākau ki te ao whānui.

E ai ki a Dr. Rangi Mātāmua, he tohunga Māori, “Ko te anamata o te mau rākau kei roto i ō tātou ringaringa. Mā tātou e whakarite ka ora tonu tēnei taonga, ka tipu, ā, ka tukuna ki ngā whakatupuranga e whai ake nei.”

Whakamutunga

Mai i ngā papatūwaewae tawhito o Aotearoa ki ngā akomanga o te ao whānui, kua haere te mau rākau i tētahi haerenga whakamīharo. He mahi toa, he huarahi whakapakari tinana me hinengaro, he kaitiaki o te ahurea Māori - ko te mau rākau he mea maha ngā āhuatanga.

I tēnei rā, kei te kite i te mau rākau e whai wāhi ana ki te ao hurihuri, e whakakotahi ana i ngā tikanga tawhito me ngā hangarau hou, e whakaako ana i ngā uara Māori ki te hunga rangatahi, ā, e hono ana i ngā tāngata puta noa i te ao.

Ko te mau rākau ehara i te mea mō te whawhai anake. He huarahi ki te ako i ngā tikanga Māori, ki te whakapakari i te tinana me te hinengaro, ki te hono anō ki ngā pakiaka ahurea. I te mea e haere tonu ana te ao, ko te mau rākau e tū tonu ana hei kaitiaki o te ahurea Māori, e whakaatu ana i te kaha me te uara o tēnei taonga ki te ao whānui.