Xã hội không tiền mặt: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam

Lịch sử phát triển thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam

Thanh toán không tiền mặt bắt đầu xuất hiện tại Việt Nam từ những năm 2000 với sự ra đời của hệ thống ATM và thẻ ngân hàng. Tuy nhiên, phải đến giai đoạn 2010-2015, xu hướng này mới thực sự bùng nổ nhờ sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và điện thoại thông minh. Các ứng dụng ví điện tử, thanh toán di động như MoMo, ZaloPay, VNPay ra đời, tạo nên cuộc cách mạng trong lĩnh vực thanh toán.

Từ năm 2016 đến nay, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều chính sách thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Quyết định 2545/QĐ-TTg năm 2016 về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2016-2020 đã đặt ra mục tiêu đến năm 2020, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán ở mức dưới 10%. Nhờ đó, số lượng giao dịch thanh toán không tiền mặt đã tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây.

Hiện trạng thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, đến cuối năm 2022, số lượng giao dịch qua kênh Internet đạt hơn 1,1 tỷ giao dịch với giá trị gần 89,5 triệu tỷ đồng, tăng 37,2% về số lượng và 32,3% về giá trị so với năm 2021. Giao dịch qua kênh điện thoại di động đạt gần 6,3 tỷ giao dịch với giá trị gần 54,2 triệu tỷ đồng, tăng 86,3% về số lượng và 123,5% về giá trị so với năm 2021.

Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, xu hướng thanh toán không tiền mặt càng được đẩy mạnh. Nhiều người dân đã chuyển sang sử dụng các phương thức thanh toán điện tử để hạn chế tiếp xúc và lây nhiễm virus. Các doanh nghiệp cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, triển khai nhiều hình thức thanh toán trực tuyến để thích ứng với tình hình mới.

Lợi ích của xã hội không tiền mặt

Thanh toán không tiền mặt mang lại nhiều lợi ích cho cả nền kinh tế và người dân. Đối với nền kinh tế, nó giúp minh bạch hóa các giao dịch, hạn chế tình trạng trốn thuế, rửa tiền. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, việc chuyển đổi sang thanh toán điện tử có thể giúp Việt Nam tiết kiệm khoảng 0,8-1% GDP hàng năm.

Đối với người dân, thanh toán không tiền mặt mang lại sự tiện lợi, nhanh chóng trong giao dịch. Người dùng có thể thanh toán mọi lúc mọi nơi chỉ với một chiếc điện thoại thông minh. Điều này đặc biệt hữu ích trong thời đại công nghệ số hiện nay, khi mọi người ngày càng bận rộn và cần sự nhanh chóng, thuận tiện trong các giao dịch hàng ngày.

Ngoài ra, thanh toán không tiền mặt còn góp phần thúc đẩy phát triển thương mại điện tử, mở ra cơ hội kinh doanh mới cho nhiều doanh nghiệp. Các ngành như fintech, e-commerce đã có sự tăng trưởng vượt bậc nhờ xu hướng này.

Thách thức đối với xã hội không tiền mặt tại Việt Nam

Bên cạnh những lợi ích, việc chuyển đổi sang xã hội không tiền mặt cũng đặt ra nhiều thách thức. Thứ nhất là vấn đề an ninh mạng và bảo mật thông tin cá nhân. Khi càng nhiều giao dịch được thực hiện trực tuyến, nguy cơ bị tấn công mạng, đánh cắp thông tin cũng tăng lên. Theo báo cáo của Kaspersky, Việt Nam là một trong những quốc gia bị tấn công mạng nhiều nhất khu vực Đông Nam Á.

Thứ hai là khoảng cách số giữa các vùng miền và nhóm dân cư. Trong khi người dân ở thành thị dễ dàng tiếp cận với công nghệ thanh toán mới, nhiều người ở nông thôn, vùng sâu vùng xa vẫn gặp khó khăn. Theo khảo sát của Ngân hàng Nhà nước, chỉ có khoảng 30% người dân nông thôn có tài khoản ngân hàng, so với con số 85% ở thành thị.

Thứ ba là thói quen sử dụng tiền mặt đã ăn sâu trong đời sống người Việt. Nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi, vẫn cảm thấy an tâm hơn khi sử dụng tiền mặt. Việc thay đổi thói quen này đòi hỏi thời gian và nỗ lực giáo dục, tuyên truyền từ phía chính quyền và các tổ chức tài chính.

Giải pháp thúc đẩy thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam

Để đẩy mạnh xu hướng thanh toán không tiền mặt, cần có sự nỗ lực từ nhiều phía. Về phía Chính phủ, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp fintech phát triển. Đồng thời, cần đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, đặc biệt là ở khu vực nông thôn.

Các ngân hàng và công ty fintech cần đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển các giải pháp thanh toán mới, đơn giản và an toàn hơn. Việc áp dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, blockchain có thể giúp nâng cao tính bảo mật và hiệu quả của các giao dịch.

Về phía người dân, cần nâng cao nhận thức về lợi ích của thanh toán không tiền mặt. Các chương trình giáo dục tài chính, hướng dẫn sử dụng công nghệ thanh toán mới cần được triển khai rộng rãi, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và cho người cao tuổi.

Cuối cùng, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan: chính phủ, ngân hàng, doanh nghiệp và người dân. Chỉ khi có sự đồng thuận và nỗ lực từ tất cả các bên, Việt Nam mới có thể xây dựng thành công một xã hội không tiền mặt, tận dụng được những lợi ích của công nghệ số trong lĩnh vực tài chính.